علی خان تکرار نمی شود . |سیاورشن

  شناخت من از استاد علی حبیب زاده و یا به قول خودش خودمانی تر بگویم علی خان فقط از روی آثار و شنیده هایم از نسل های پیشین است . نوشته ای که پیش رو دارید حاصل همین اطلاعات و نیز فیلم هایی است که از اجراهای اخیر علی خان در سوئد به دستمان رسیده است .

علی خان

آثار علی خان از چند جهت قابل بحث و بررسی اند : محتوا و کلام ،موسیقی و نحوه ی اجرا .

محتوا و کلام

 یکی از تفاوتهای اساسی علی خان با دیگران در این است که او اهمیت ویژه ای برای ترانه و پیام و محتوای آن قائل است . ترانه های او هر کدام حاوی چندین پیام و نکته مفید و مهم برای اجتماعند و گاه باور اینکه این ترانه ها بیش از سی سال قدمت دارند دشوار می شود . به ندرت ترانه ای در میان کارهای او یافت میشود که تاریخ مصرف داشته باشد . همان طور که پیشتر هم گفتم بیشتر ترانه های او هماهنگ و سوار بر موسیقی و در خدمت محتوا اند تا در قید قافیه .

 او با موسیقی کلمات به خوبی آشناست . نمونه بارز آن را در کار چیچکا می توان دید .

  دوست عزیزی به نکته جالبی در ترانه های علی خان اشاره می کرد و آن اینکه : او به ندرت از کلمات عربی استفاده می کند . و اصرار او در استفاده از واژه های پارسی و نیز کلمات اصیل گویش بندرعباسی به خوبی نمایان است.شاید علاقه ی او به شاهنامه فردوسی هم بر کارهای او بی تاثیر نبوده است . دوست دیگری می گفت : چند دلیل وجود دارد که ترانه های علی خان آنگونه که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است . یکی اینکه این ترانه ها هنوز مکتوب نشده اند و دیگر اینکه او هنوز زنده است ! و به قول خود علی خان :

قیمتی اینینن او که زندن      واخ و ولکون مال مردن

***

موسیقی

  ریتم درکارهای علی خان متاثر از ریتم موسیقی اهل هوا و موسیقی اصیل بندرعباس به علاوه ی خلاقیت خود اوست . این خلاقیت به قدری است که او برای هر ترانه و آهنگ ریتم را به شکل خاصی تنظیم می کند و شاید اوج این خلاقیت در کار رمضون (اگریم روزه) نمایان باشد .

 ابزار او برای اجرای ریتم هم همان سازهای اصیل و در دست فراموشی بودند. در زمانی که برای راحتی کار سازهای کوبه ای بیگانه داشت جای دهل ، کسر و پیپه را می گرفت ، علی خان مردم هرمزگان را به موسیقی خودشان نزدیک میکند . و شاید از همین رو او مورد استقبال شدید مردم قرار میگیرد.

 ملودی ها هم متنوع و متناسب با ترانه ساخته شده اند . می گویند علی خان ملودی را با دهان می نواخته و نوازندگان از آن نت ها را می گرفتند . او به قدری در این کار تبحر داشته که کشش نت ها را هم به همان وسیله نشان می داده است و تاکید می کرده که نوازنده همان چیزی را بنوازد که او می خواهد . ملودی ها هم شخصیتی ایرانی، بندرعباسی و علی خانی دارند . هنوز هم نوازندگان قدیمی این سبک نواختن را علی خانی می نامند .

 علی خان بر خلاف عقیده ی بسیاری که می گویند او به خاطر شاد و تند خواندن محبوب بوده است ، توانایی بالایی در بیان بسیاری از احساسات و عواطف انسانی در قالب موسیقی دارد. این توانایی وقتی خود را بیشتر نشان می دهد که او با همان ریتم های تند فضای کار را به سمت حزن ، پشیمانی ، خستگی و ... پیش می برد . به عنوان مثال قطعه مش چنگی که هم می توان با آن رقصید و هم  گریست ! و یا هوباد گنو هووی درمون نین که هر کدام بسیار زیبا و در عین حال عجیبند !

 شاخصه دیگر آثار علی خان استفاده حرفه ای از صدای همخوان است . همخوانان چنان سر ضرب و منظم اند که گویی برای این کار آموزش های زیادی دیده اند. یکی از همخوانان قدیمی او می گفت : وقتی علی خان نکته ای را با حرکت انگشتانش به ما و یا نوازندگان اشاره می کرد. کسی جرات اشتباه کردن را پیدا نمی کرد . او روی کارش بسیار حساس بود .

 او بر خلاف روال مرسوم در موسیقی هرمزگان که از همخوان های زن استفاده می کردند به ندرت از همخوان زن استفاده می کند . به سبب اینکه صدای مرد همخوانی بیشتری با سبک ویژه ی او داشت . از نمونه های بسیار چشمگیر در استفاده از همخوان می توان به کار پاینده ایران اشاره کرد .

اجرا

 اجراهای زنده ی علی خان همراه با تحرک خاص خودش بوده است .او تبحر ویژه ای در رقص سرکنگی(لرزاندن شانه ها و ...) داشته تا جایی که می گویند او بسیاری از طرفدارانش در پایتخت را بواسطه همین سرکنگی هایش به دست آورده بود . و البته نکته جالب اینجاست که اغلب کارهای او هم ،سرکنگی آور اند .

 حرکت دست خواننده را نگهدارنده ی صدای او می دانند . علی خان به صورت ذاتی و البته با پیش زمینه ای که از تئاتر داشته به خوبی از این تکنیک استفاده می کند .

 او در جاهایی برای انتقال حس و پیام از اصوات خاصی استفاده می کند . این صداها شامل صداهایی خودساخته ، فریاد و حتی گریه هم می شوند .

***

  ... علی خان تکرار نمی شود .